Hreyfing og hollusta — lykill að farsælli framtíð!
Undanfari rannsóknarinnar Heilsuhegðun ungra Íslendinga var verkefnið Lífsstíll 7 og 9 ára íslenskra barna – íhlutunarrannsókn til bættrar heilsu.
Rannsóknin var framkvæmd á árunum 2006 til 2008 og var markmið hennar að rannsaka áhrif íhlutunaraðgerða sem fólust í breyttu mataræði og aukinni hreyfingu. Þátttakendur voru reykvískir nemendur fæddir árið 1999 og könnuð voru áhrif íhlutunar á holdarfar, hreyfingu, mataræði og aðra lífsstíllsþætti. Fylgst var með sömu þátttakendum í rannsókninni Heilsuhegðun ungra Íslendinga.
Niðurstöður rannsóknarinnar gáfu til kynna að hægt er að auka hreyfingu og stuðla að hollara mataræði með samstilltu átaki heimila og skóla. Rannsóknin var samstarfsverkefni Menntavísindasviðs og Heilbrigðisvísindasvið Háskóla Íslands Verkefnið var unnið í samstarfi við Reykjavíkurborg og sex grunnskóla í borginni. Niðurstöður rannsóknarinnar voru kynntar víða, meðal annars í sjónvarpsþættinum Hreyfing og hollusta á RÚV.
Markmið
Markmið rannsóknarinnar var að kanna áhrif íhlutunaraðgerða á hreyfingu, mataræði og lífsstíl barna á aldrinum sjö til níu ára. Haustið 2006 var þrjú hundruð sjö ára börnum í sex grunnskólum Reykjavíkur boðin þátttaka í ýmsum mælingum, meðal annars á holdafari, þreki, hreyfingu, beinþéttni, mataræði og þáttum sem tengdust lífsstíl þeirra.
Þátttökuskólunum var skipt af handahófi í tvo hópa; þjrá íhlutunarskóla og þrjá viðmiðunarskóla. Engin afskipti voru höfð af viðmiðunarskólunum yfir rannsóknatímabilið.
Að tveggja ára íhlutunartímabili loknu árið 2008 voru þátttakendur mældir á sama hátt og við upphaf rannsóknarinnar.
Íhlutun
Íhlutunaraðgerðir voru framkvæmdar bæði í skólunum og í samstarfi við foreldra. Rannsakendur unnu í náinni samvinnu við kennara og stjórnendur í hverjum íhlutunarskóla fyrir sig. Haldnir voru mánaðarlegir fundir með kennurum og skólastjórum íhlutunarskólanna þar sem stefnumótun, framkvæmd og skipulagning rannsóknarinnar voru rædd. Á þessum fundum fengu kennarar fræðslu um hreyfingu og næringu, auk þess að ræða leiðir og skiptast á hugmyndum.
Hreyfiíhlutun fólst í að auka vægi hreyfingar í almennu skólastarfi, meðal annars með því að auka útikennslu og samþætta hreyfingu við flestar námsgreinar. Á seinna ári íhlutunar var bætt við aukatíma í íþróttum.
Næringaríhlutun fólst meðal annars í næringarfræðikennslu og verklegum æfingum í samstarfi við kennara, foreldra og starfsfólk skólanna. Greinin næringarfræði birtist fyrst í aðalnámskrá grunnskóla árið 2007 sem hluti af náttúrufræði fyrir tilstuðlan þessa verkefnis. Í framhaldi af því var kennsluefni þróað í samræmi við markmið aðalnámskrár grunnskóla. Reglulegir upplýsinga- og fræðslufundir voru haldnir með foreldrum barnanna á þessu tveggja ára tímabili. Einnig var opnuð vefsíða með ýmsu efni um hreyfingu, hollustu og starfið í skólunum.
Niðurstöður
Við upphaf rannsóknarinnar hreyfðu börn í íhlutunarskólunum sig að jafnaði um 35 mínútur á dag í skipulagðri hreyfingu. Afar fá börn hreyfðu sig samkvæmt hreyfiráðleggingum Lýðheilsustöðvar (60 mín/dag miðlungserfið/erfið hreyfing).
Við mat á íhlutunum kom í ljós að samkvæmt skráningu hafði skipulögð hreyfing á skólatíma aukist jafnt og þétt yfir rannsóknartímabilið. Undir lok tímabilsins fengu börn í íhlutunarskólunum að jafnaði um 60 mínútur á dag af skipulagðri hreyfingu á skólatíma.
Niðurstöður hreyfimælinga sýndu einnig umtalsverða aukningu hreyfingar af miðlungserfiðri og erfiðri hreyfingu á skólatíma, einkum meðal drengja. Þátttakendur í íhlutunarhópi juku þrek sitt hlutfallslega meira en þátttakendur viðmiðunarskólanna, eða að meðaltali um 10% frá því þeir voru mældir haustið 2006.
Í upphafi rannsóknartímabilsins var ávaxta- og grænmetisneysla barnanna lág. Því var lögð áhersla á að auka hana. Í íhlutunarskólum jókst ávaxta- og grænmetisneysla á tímabilinu í um meira en 60 g/dag að meðaltali. Á sama tíma dróst hún saman um 45 g/dag í viðmiðunarskólunum.
Við lok tímabilsins náðu 22% barnanna í íhlutunarskólunum ráðleggingum varðandi ávaxtaneyslu og 4% ráðleggingum varðandi grænmetisneyslu, samanborið við 16% og 0% í viðmiðunarskólunum. Fiskneysla jókst í báðum hópum. Gæði fitu í fæðu barna í íhlutunarskólunum jukust. Sykurneysla var enn há við lok rannsóknarinnar en trefjaneysla hafði aukist í íhlutunarskólunum. Báðir hópar náðu að meðaltali ráðlögðum dagskammti af joði við lok rannsóknarinnar en ekki af D-vítamíni.
Ályktanir
Grunnskólabörnin sem tóku þátt í þessu tveggja ára íhlutunarverkefni hreyfðu sig meira, voru í betra líkamlegu formi og borðuðu hollari mat að tveimur árum liðnum samanborið við börn í viðmiðunarhóp.
Niðurstöður verkefnisins benda til þess að hægt er breyta lífsstíl og lifnaðarháttum barna á jákvæðan hátt með réttum íhlutunaraðgerðum í almennu skólastarfi.
Þátttakendur
Rannsóknarverkefnið var samstarfsverkefni Háskóla Íslands og sex grunnskóla í Reykjavík; Árbæjarskóla, Fossvogsskóla, Ingunnarskóla, Laugarnesskóla, Langholtsskóla og Seljaskóla.
Þátttakendur frá Háskóla Íslands voru prófessorarnir Erlingur Jóhannsson, Ingvar Sigurgeirsson og Inga Þórsdóttir. Þrír doktorsnemar komu að framkvæmd verkefnisins, þau Ása Guðrún Kristjánsdóttir doktor í næringarfræði, Kristján Þór Magnússon MPH faraldsfræðingur og Hannes Hrafnkelsson, MD-sérfræðingur í heimilslækningum. Tveir meistaranemar komu að verkefninu; þær Katrín Heiða Jónsdóttir og Erna Héðinsdóttir.
Styrktaraðilar
Rannsóknarsjóður Rannís, Brim Seafood, Háskólasjóður Eimskipafélags Íslands, Menntasvið Reykjavíkurborgar, World Class, mennta- og menningarmálaráðuneytið, Lýðheilsustöð, Rannsóknarsjóður Háskóla Íslands, Vísindasjóður Félags Íslenskra Heimilislækna, Icelandair Hotels, BROS- Auglýsingastofa og Frumtök – samtök framleiðenda frumlyfja.